रिफाइंड तेल आणि लोण्याच्या तुलनेत देशी तुपाची मागणी झपाट्याने वाढत आहे. एक्सपोर्टपेक्षा जास्त मागणी आता भारतीय बाजारात दिसून येत आहे. सध्या देशात प्रति व्यक्ती दरवर्षी तुपाचे सरासरी सेवन 3.27 किलो इतके झाले आहे.
भारतामध्ये गिर गायचे तूप, देशी गायचे तूप, हिमालयन तूप, बिलोना तूप आणि म्हशीचे तूप सर्वाधिक लोकप्रिय आहेत.
आरोग्य तज्ज्ञांच्या मते, कोविडनंतर लोक आरोग्याबद्दल अधिक जागरूक झाले आहेत. त्यामुळे रिफाइंड तेल किंवा लोण्याच्या ऐवजी लोक आता देशी तुपाला प्राधान्य देत आहेत.
विशेषतः तरुण पिढी याचा वापर वाढवू लागली आहे, म्हणूनच देशी तुपाची मागणी झपाट्याने वाढली आहे.
तुपाबद्दल वाढलेल्या या रसामुळे भारतीय डेअरी उद्योगाला मोठा ग्रोथ बूस्टर मिळाला आहे. त्यातच जीएसटी कमी झाल्यामुळे तुपाचे दर 6 ते 10 टक्क्यांपर्यंत कमी झाले आहेत. त्यामुळे पुढील काळात तुपाची खपत आणखी वाढण्याची शक्यता आहे.
भारत किती तूप एक्सपोर्ट करतो?
घरेलू खपाबरोबरच भारताचा तूप निर्यात व्यवसायही वाढत आहे. सध्या भारत सुमारे 1500 कोटी रुपयांचे तूप एक्सपोर्ट करतो.
भारतीय तूप आता अनेक देशांमध्ये पहिली पसंती बनले आहे. विशेषतः खाडी देशांपैकी संयुक्त अरब अमिरात (UAE) ने 2023-24 मध्ये भारताकडून तब्बल 3 कोटी डॉलरचे तूप खरेदी केले. यूएई हा भारताच्या तुपाचा सर्वात मोठा खरेदीदार आहे.
देसी तुपाची वाढती खपत – आकडे सांगतात कहाणी
मार्केट इंटेलिजन्स कंपनी iMARC च्या अहवालानुसार –
2014 मध्ये प्रति व्यक्ती तुपाचे सेवन होते 2.68 किलो,
तर 2023-24 मध्ये ते वाढून 3.27 किलो झाले आहे.
2034 पर्यंत हे प्रमाण 4 किलो प्रति व्यक्ती होईल, असा अंदाज आहे.
भारताचा तूप बाजार 2023 मध्ये 3.2 लाख कोटी रुपये इतका होता आणि 2032 पर्यंत तो वाढून 6.93 लाख कोटी रुपये होईल, असा अंदाज वर्तवण्यात आला आहे.
देशाची एकूण डेअरी इंडस्ट्री सुमारे 14 लाख कोटी रुपयांची आहे. त्यामुळे तुपाच्या वाढत्या खपामुळे अर्थव्यवस्थेलाही चांगली चालना मिळणार आहे.
भारतातील तूप आणि लोण्याचे
देशातील एकूण तुपाचा व्यवसाय 3.5 ते 4 लाख कोटी रुपये आहे.
2032 पर्यंत हा व्यवसाय 7 लाख कोटी रुपये होण्याची शक्यता आहे.
फक्त तुपावरच दरवर्षी सुमारे 7,500 कोटी रुपयांचा जीएसटी गोळा केला जातो.
देशातील लोण्याचा बाजार 55 ते 60 हजार कोटी रुपयांचा आहे.
2032 पर्यंत तो वाढून 1 ते 1.25 लाख कोटी रुपयांपर्यंत जाईल, असा अंदाज आहे.
भारतात लोण्याचे वार्षिक उत्पादन सुमारे 60 लाख टन आहे.
जागतिक लोण्याच्या उत्पादनात भारताचा 58 टक्के वाटा आहे.
युरोपियन युनियनचा 18%, अमेरिका 8% आणि न्यूझीलंडचा 4% वाटा आहे.
2014-15 मध्ये भारतात दूध उत्पादन होते 14.6 कोटी टन,
तर 2024-25 मध्ये ते वाढून 24 कोटी टन झाले आहे.
देशांतर्गत बाजारात किती तूप विकले जाते?
इंडियन डेअरी असोसिएशनचे अध्यक्ष आणि अमूलचे माजी एमडी डॉ. आर.एस. सोढी यांच्या मते –
संघटित डेअरी क्षेत्रातील तुपाचा व्यवसाय सुमारे 50 हजार कोटी रुपयांचा आहे.
असंघटित क्षेत्र धरले तर हा व्यवसाय 3.5 ते 4 लाख कोटी रुपयांपर्यंत पोहोचतो.
सुमारे 1500 कोटी रुपयांचे तूप भारतातून निर्यात केले जाते.
जर भारताने घी मार्केटसाठी योग्य नवी रणनीती (नवीन स्ट्रॅटेजी) आखली, तर हा व्यवसाय दुप्पट वाढण्याची क्षमता ठेवतो.
FAQs – देशी तुपाबद्दल सामान्य प्रश्न
देशी तूप इतकं लोकप्रिय का होतंय?
कारण लोक आता आरोग्याबद्दल अधिक जागरूक झाले आहेत. रिफाइंड तेल आणि लोण्यापेक्षा देशी तूप अधिक नैसर्गिक आणि पौष्टिक मानले जाते.
देशी तूप आणि रिफाइंड तेल यात फरक काय आहे?
देशी तूप नैसर्गिकरीत्या दुधापासून तयार होतं, तर रिफाइंड तेल रासायनिक प्रक्रियेतून जातं. त्यामुळे तूप आरोग्यासाठी अधिक फायदेशीर ठरते.
भारत किती तूप एक्सपोर्ट करतो?
भारत सध्या सुमारे 1500 कोटी रुपयांचे तूप विदेशात निर्यात करतो.
भारतीय तुपाची सर्वाधिक मागणी कोणत्या देशात आहे?
भारतीय तूपाची सर्वाधिक मागणी संयुक्त अरब अमिरात (UAE) मध्ये आहे.
देशी तूप कोणत्या प्रकारात सर्वाधिक विकले जाते?
गिर गायचे तूप, बिलोना तूप, हिमालयन तूप आणि म्हशीचे तूप ही सर्वाधिक मागणी असलेली उत्पादने आहेत.
तुपाचे दर कमी का झाले आहेत?
जीएसटी कमी झाल्यामुळे तुपाचे दर सुमारे 6 ते 10 टक्क्यांनी कमी झाले आहेत.
भारतामध्ये दरवर्षी किती तूप वापरले जाते?
प्रति व्यक्ती दरवर्षी सरासरी 3.27 किलो तूप वापरले जाते.
देशी तुपाचा बाजार किती मोठा आहे?
सध्या देशी तुपाचा बाजार 3.5 ते 4 लाख कोटी रुपयांचा आहे आणि 2032 पर्यंत तो 7 लाख कोटी रुपयांपर्यंत जाऊ शकतो.
तूप खाल्ल्याने आरोग्याला काय फायदा होतो?
देशी तूप पचन सुधारते, शरीराला ऊर्जा देते आणि त्वचा व केसांसाठीही उपयुक्त ठरते.
भारत तुपाच्या उत्पादनात जगात कुठे आहे?
भारत जगातील एकूण तुप आणि लोण्याच्या उत्पादनात आघाडीवर आहे — जवळपास 58% उत्पादन भारतात होते.
