आपातकाल के दौरान क्या टारगेट से अधिक हुई थी नसबंदी, संसद में सरकार ने क्या बताया

New Delhi दिल्ली : सरकारने मंगळवारी लोकसभेत माहिती दिली की 1975 ते 1977 या आपत्कालीन काळात 1.07 कोटीहून अधिक लोकांची नसबंदी (Sterilization) करण्यात आली होती.

हा आकडा त्या वेळच्या इंदिरा गांधी सरकारने ठरवून दिलेल्या 67.40 लाख नसबंदीच्या लक्ष्यापेक्षा खूपच जास्त होता.

शाह आयोगाचा अहवाल

गृह राज्य मंत्री नित्यानंद राय (Minister of State for Home Nityanand Rai) यांनी एका प्रश्नाच्या लिखित उत्तरात न्यायमूर्ती जे. सी. शाह आयोगाचा अहवाल सादर केला. हा आयोग 28 मे 1977 रोजी स्थापन करण्यात आला होता.

उद्देश होता — आपत्कालात झालेल्या अन्याय, गैरप्रकार आणि कुकृत्यांची चौकशी करणे. यात कुटुंब नियोजन कार्यक्रम राबविताना झालेला जबरदस्तीचा वापर देखील समाविष्ट होता.

अविवाहितांवरील कारवाई व मृत्यू

राय यांनी सांगितले की, आपत्कालीन काळात अविवाहित व्यक्तींवर केलेल्या नसबंदीच्या एकूण 548 तक्रारी आयोगाकडे आल्या. त्याचप्रमाणे 1774 मृत्यूंची प्रकरणे देखील शाह आयोगासमोर आली होती.

आयोगाचा अहवाल 31 ऑगस्ट 1978 रोजी संसदेत मांडण्यात आला.
आकडेवारीनुसार, 1975-76 मध्ये सरकारने 24,85,000 सर्जरींचे लक्ष्य ठेवले होते.

मात्र प्रत्यक्षात देशभरात 26,24,755 नसबंदी शस्त्रक्रिया करण्यात आल्या आणि लक्ष्य ओलांडले गेले.

आपत्काल का लावण्यात आला होता?

पत्र सूचना कार्यालयाने (PIB) दिलेल्या माहितीनुसार, 25 जून 1975 ते 21 मार्च 1977 या कालावधीत संविधानाच्या अनुच्छेद 352 अंतर्गत देशात आपत्काल लागू होता.

त्या वेळी राष्ट्रपती फखरुद्दीन अली अहमद यांनी आंतरिक अशांततेच्या धोक्याचा हवाला देत आपत्काल घोषित केला होता.

शाह आयोगाने जनसुनावणी, साक्षीदारांची ग्वाही आणि अधिकृत नोंदी यांच्या आधारे पुरावे गोळा केले आणि 1978 ते 1979 दरम्यान तीन अहवाल संसदेत सादर केले.

महत्वाचा topic

• 1975-77 च्या आपत्कालीन काळात 1.07 कोटीहून अधिक लोकांची नसबंदी करण्यात आली होती.
• हा आकडा त्या वेळेस सरकारने ठरवलेल्या 67.40 लाख लक्ष्यापेक्षा खूप जास्त होता.
• शाह आयोगाच्या अहवालानुसार, 548 अविवाहित व्यक्तींवर जबरदस्तीने नसबंदी करण्यात आल्याच्या तक्रारी मिळाल्या.
• नसबंदीशी संबंधित 1774 मृत्यूंची नोंद देखील आयोगाकडे आली.
• 1975-76 मध्ये 24.85 लाख सर्जरीचे लक्ष्य ठेवले होते, पण प्रत्यक्षात 26.24 लाख शस्त्रक्रिया झाल्या.
• आपत्काल 25 जून 1975 ते 21 मार्च 1977 या काळात, अनुच्छेद 352 अंतर्गत राष्ट्रपती फखरुद्दीन अली अहमद यांनी जाहीर केला होता.

Question


सरकारने सांगितले की 1975-77 दरम्यान 1.07 कोटीहून अधिक

लोकांची नसबंदी करण्यात आली, जी लक्ष्यापेक्षा खूप जास्त होती.

त्या काळात लक्ष्य किती ठरवले होते?

सरकारने 67.40 लाख नसबंदीचे लक्ष्य ठेवले होते, पण प्रत्यक्षात 1.07 कोटीपेक्षा जास्त नसबंदी झाली.

शाह आयोग का स्थापन करण्यात आला होता?

शाह आयोग आपत्कालात झालेल्या अन्याय, गैरप्रकार आणि विशेषतः जबरदस्तीच्या कुटुंब नियोजन कार्यक्रमाची चौकशी करण्यासाठी स्थापन करण्यात आला होता.

शाह आयोगाने काय निष्कर्ष मांडले?

आयोगाने सांगितले की अनेक प्रकरणांत जबरदस्ती झाली होती, अविवाहितांचीही नसबंदी करण्यात आली आणि मृत्यूंची प्रकरणे समोर आली.

अविवाहित व्यक्तींवर किती नसबंदी करण्यात आल्याच्या तक्रारी आल्या?

एकूण 548 तक्रारी अविवाहित व्यक्तींच्या नसबंदीबाबत आल्या.

नसबंदीमुळे किती लोकांचा मृत्यू झाला?

एकूण 1774 मृत्यूंची माहिती शाह आयोगाकडे आली होती.

सरकारने 1975-76 मध्ये किती लक्ष्य ठेवले होते?

त्या वर्षी 24.85 लाख शस्त्रक्रियांचे लक्ष्य ठेवले होते.

प्रत्यक्षात किती नसबंदी शस्त्रक्रिया करण्यात आल्या?

26.24 लाख नसबंदी शस्त्रक्रिया करण्यात आल्या व लक्ष्य ओलांडले गेले.

आपत्काल केव्हा लागू करण्यात आला होता?

25 जून 1975 रोजी आपत्काल लागू करण्यात आला आणि तो 21 मार्च 1977 पर्यंत कायम होता.

आपत्काल कोणत्या आधारावर लावण्यात आला होता?

आंतरिक अशांततेचा धोका असल्याचे कारण देत तत्कालीन राष्ट्रपती फखरुद्दीन अली अहमद यांनी संविधानाच्या अनुच्छेद 352 अंतर्गत आपत्काल घोषित केला होता.